Ob-havoni bashorat qilish yordamida tuproq unumdorligini saqlash va oshirish mumkin bo'ladi. Shu maqsadda Oltoy davlat universitetining “Katta Oltoy” REC xalqaro tadqiqotchilari guruhi va G‘allachilik ilmiy-ishlab chiqarish markazi. A.I.Baraeva (Qozog‘iston) birgalikda ob-havo stansiyalari materiallarini avtomatik ravishda tahlil qiluvchi servisni ishlab chiqdi. Mutaxassislarning fikricha, olingan ma’lumotlar qishloq xo‘jaligi ishlab chiqaruvchilariga muayyan sharoitlarga moslashish va zamonaviy dehqonchilik usullarini rivojlantirishga yordam beradi. Bunday korxonalarning ishlab chiqarish samaradorligi mamlakat iqtisodiyoti va farovonligiga o‘z ta’sirini ko‘rsatadi, deydi olimlar. Bu haqda ishlab chiquvchilar e'lon qilishdi.
Salbiy tendentsiyalar
Qozog‘iston olimlarining fikricha, so‘nggi yillarda mamlakatda iqlim o‘zgargan – bahor va yoz issiqroq, bahor esa shamolliroq. Bundan tashqari, mutaxassislar qishki va yozgi yog'ingarchilik taqsimotidagi o'zgarishlarni qayd etadilar. Qishning birinchi yarmida ozgina qor yog'di va iyun oyida dalalarga kerak bo'lgan yomg'ir endi keyinroq tushadi. Bularning barchasi mahsuldorlikka, chorvachilik va o'simlikchilikka salbiy ta'sir ko'rsatmoqda.
Agroiqlimni o'rganish uchun avtomatik ob-havo stantsiyasi - Sputnik Qozog'iston, 1920, 06
Agroiqlimni o'rganish uchun avtomatik ob-havo stantsiyasi
“Soʻnggi oʻn yillikda biz iqlim sharoitining keskin oʻzgarishini kuzatmoqdamiz. Bu agronomlarning texnologik ish strategiyasining o'zgarishi bilan bog'liq. Ular yangi ob-havo sharoitida moslashtirilishi kerak. Bunday keskin iqlim o‘zgarishi mamlakatlar iqtisodiyotiga katta ta’sir ko‘rsatadigan zamonaviy muammodir”, — dedi G‘allachilik ilmiy-ishlab chiqarish markazining adaptiv va agrolandshaft texnologiyalari laboratoriyasi mudiri. Baraeva Kanat Ashkalov.
Uning fikricha, tuproq unumdorligining pasayishi iqlim o‘zgarishi bilan kuchayib, agrobiologik xilma-xillikning yo‘qolishiga, tuproq va o‘simliklarning suv rejimining yomonlashishiga olib kelishi mumkin. Iqlim prognozi tuproq unumdorligini saqlash va yaxshilash uchun qishloq xo'jaligini saqlashni rejalashtirish imkonini beradi.
Oltoy davlat universiteti (AltDU) qoshidagi Oltoy va turkiy tilshunoslik boʻyicha Buyuk Oltoy ilmiy-taʼlim markazi olimlari soʻnggi 80 yil davomida ob-havo stansiyalaridan maʼlumotlarni yigʻuvchi va bir necha daqiqada iqlim oʻzgarishlarini baholovchi kompyuter dasturini ishlab chiqdi.
Sinov rejimida olimlar Katta Oltoy va Markaziy Osiyodagi, jumladan Qirg‘izistondagi 840 ta ob-havo stansiyasi ma’lumotlarini qayta ishladilar.
"Dasturiy ta'minotning ishlashi natijasida biz to'liq ma'lumotlar to'plamini olamiz va iqlim o'zgarishlarini, xususan, o'rtacha yillik harorat va yog'ingarchilikning 100 yilda kutilayotgan o'zgarishini baholaymiz", dedi dasturni ishlab chiquvchilardan biri Elena Ponkina. .
Mahsulot Rossiya Fan va taʼlim vazirligi koʻmagida “Buyuk Oltoy turkiy dunyosi: tarix va zamonaviylikdagi birlik va xilma-xillik” loyihasi doirasida yaratilgan va ishlab chiquvchilarning fikriga koʻra, bu borada foydali boʻladi. Osiyo davlatlaridan kelgan hamkasblar.
Dehqonchilik san'ati
Olimlarning ta'kidlashicha, bunday tahlillar istalgan tanlangan hudud uchun amalga oshirilishi mumkin. Siz faqat ma'lumotlarni yuklab olishingiz va qayta ishlashingiz kerak bo'lgan ob-havo stantsiyalari ro'yxatini tayyorlashingiz kerak.
“Hozir biz Qozog‘istonning turli iqlim zonalarida iqlim o‘zgarishini kuzatmoqdamiz. Bu namunalar asosida alohida hududlar bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqiladi – bu qishloq xo‘jaligi tashkilotlariga qishloq xo‘jaligida strategiya va taktikalarni rejalashtirish uchun asos bo‘ladi”, — deb tushuntirdi Kanat Ashkalov.
Uning so'zlariga ko'ra, agar siz ob-havo o'zgarishining qonuniyatlarini, shamol sharoitlarini bilsangiz yoki sovuqning paydo bo'lishining oldini olish imkoniga ega bo'lsangiz, ekinlarni yerdan foydalanish maydoniga joylashtirish mumkin bo'ladi, ular ob-havo o'zgarishiga ijobiy javob beradi. Bu namlikni yaxshi ko'radigan ekinlar va qurg'oqchilik va issiqlikka bardosh bera oladigan ekinlar bo'lishi mumkin. Bundan tashqari, alohida hududlardagi iqlim haqidagi ma'lumotlar selektsionerlarga ob-havoning injiqliklariga bardosh beradigan o'simlik navlarini yaratishda yordam beradi.
“Biz dasturni ishlab chiqish ustida ishlashni davom ettirmoqdamiz, xususan, iqlim o‘zgarishini bashorat qilish va hududni rayonlashtirish, masalan, iqlimning qurg‘oqchilik darajasi bo‘yicha bir qator maxsus tartiblarni ishlab chiqmoqdamiz, bu mamlakatlar uchun juda muhim. Markaziy Osiyoning, - o'z rejalari bilan o'rtoqlashdi Elena Ponkina.
Iqlim va iqtisodiyot
Olimlarning fikricha, loyiha butun Yevroosiyo qit’asi manfaatlariga daxldor. Dehqonchilik yoki chorvachilik kabi yirik hududlarga ta'sir qiluvchi mamlakatlardan biridagi ob-havo sharoiti savdo-iqtisodiy munosabatlarda ham iz qoldiradi. Misol uchun, hosil kam bo'lsa, bozorda taqchillik paydo bo'lishi va natijada narxlar oshishi mumkin. Bundan tashqari, ushbu ma'lumotlar global iqlim o'zgarishini o'rganishda yordam beradi. Qozog‘istonning haydaladigan yerlari uglerodni saqlash imkoniyatiga ega, bu global isish xavfi bilan bog‘liq holda e’tiborga olinishi kerak.
“Iqlim ma’lumotlari bizga global isish va uglerod balansi mavzulariga kirish imkonini beradi. Masalan, Markaziy Osiyodagi meteostansiyalar maʼlumotlari bilan ishlaganimizda, biz, umuman olganda, umumiy isish tendentsiyasi tasdiqlanganini, biroq ob-havo stansiyalarining joylashuvi bilan bogʻliq mintaqaviy farqlar mavjudligini koʻrdik. Meteorologiya stansiyalari – albatta, ularning o‘ziga xos xususiyatlari”, deb tushuntirdi ishlab chiquvchilardan biri, Oltoy davlat universitetining iqtisodiy geografiya va kartografiya kafedrasi dotsenti Andrey Bondarovich.
Ijodkorlarning so‘zlariga ko‘ra, dastur talabalarga meteorologiya, agronomiya va geografik yo‘nalishlarni o‘rgatishda ham qo‘llaniladi. Hozirda Qozog‘istonda ular eski darsliklardan o‘qishmoqda, ularning sahifalarida iqlim barqarorroq deb ta’riflangan. Bo‘lajak mutaxassislarni tayyorlash va mamlakatimizni malakali kadrlar bilan ta’minlash maqsadida talabalarga real ob-havo sharoitlarini tahlil qilishga o‘rgatiladi.
Rivojlanish guruhi tarkibida Oltoy davlat universiteti talabasi Kirill Rupasov va S. Amanjolov nomidagi Sharqiy Qozog‘iston universitetining PhD doktori Aliya Nugumanova ham bor edi.